Chóng mặt ngoại biên là gì? Nguyên nhân, triệu chứng

Có thể bạn vô tình được nghe tới, hoặc được chẩn đoán bị chứng Chóng mặt ngoại biên? Cụm từ này có vẻ khá mới mẻ với nhiều người trong chúng ta. Cùng duongnaothaiminh.com tìm hiểu chi tiết hơn về chóng mặt ngoại biên trong bài viết dưới đây?

Phân biệt chóng mặt – choáng váng

Chóng mặt và choáng váng là hai khái niệm thường được sử dụng để miêu tả các triệu chứng liên quan đến cảm giác mất cân bằng, ảnh hưởng đến khả năng di chuyển. Tuy nhiên, chóng mặt và choáng váng là hai khái niệm khác nhau về mặt y tế.

Chóng mặt (dizziness) là một cảm giác mất cân bằng hoặc lúng túng, thường đi kèm với cảm giác xoay vòng hoặc mất thăng bằng. Chóng mặt có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau như động kinh, thiếu máu não, bệnh Meniere, rối loạn tâm thần, rối loạn tiền đình và cảm giác căng thẳng.

Choáng váng (faintness) là một cảm giác mất cảm giác và tự do đứng, thường đi kèm với cảm giác yếu đi hoặc mất khả năng tập trung. Choáng váng có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm thiếu máu, stress, mất nước, tăng huyết áp hoặc giảm huyết áp đột ngột, rối loạn tim mạch và sử dụng thuốc.

Chóng mặt ngoại biên là gì?

Các nhà nghiên cứu phân chia chóng mặt thành hai loại, bao gồm: chóng mặt ngoại biên và chóng mặt trung ương. Bài viết này sẽ tập trung gửi tới người đọc các thông tin liên quan đến chóng mặt ngoại biên.

Chóng mặt trung ương: được gây ra bởi sự cố về hệ thần kinh trung ương, bao gồm các vấn đề liên quan đến não, tủy sống, hoặc hệ thống tĩnh mạch não. Các triệu chứng của chóng mặt trung ương bao gồm cảm giác hoa mắt, chóng mặt, mất cân bằng, khó thở và buồn nôn.

Chóng mặt ngoại biên: được gây ra bởi sự thay đổi đột ngột trong hệ thống cân bằng cơ thể, bao gồm sự thay đổi về huyết áp, lượng nước trong cơ thể hoặc sự thay đổi về hướng di chuyển của cơ thể. Chóng mặt ngoại biên là loại chóng mặt phổ biến, bất kỳ ai trong chúng ta đều có thể dễ dàng gặp phải. Khi cơ thể bị mất thăng bằng, bên trong tai sẽ xảy ra sự xáo trộn nhằm điều chỉnh để lấy lại sự cân bằng, từ đó gây ra tình trạng chóng mặt ngoại biên. Khi bạn di chuyển đầu, bên trong tai sẽ giúp bạn xác định vị trí đầu và gửi tín hiệu đến não.

Dấu hiệu của chóng mặt ngoại biên

Các biểu hiện phổ biến của chóng mặt ngoại biên có thể bao gồm:

• Cảm giác chóng mặt, mất cân bằng hoặc xoay vòng xuất hiện theo từng cơn
• Chóng mặt nhiều hơn khi cử cử động
• Cảm giác khó chịu hoặc choáng váng
• Ù tai hoặc giảm thính lực
• Buồn nôn hoặc nôn mửa
• Đau đầu hoặc cảm giác mệt mỏi
• Rung giật nhãn cầu xoay ngang hoặc xoắn
• Các triệu chứng tăng huyết áp hoặc suy tim cũng có thể đi kèm với chóng mặt ngoại biên.

Những triệu chứng này thường khởi phát đột ngột, có thể kéo dài trong vài phút hoặc vài giờ, tùy thuộc vào nguyên nhân của chóng mặt ngoại biên. Trong trường hợp nghiêm trọng, chóng mặt ngoại biên có thể dẫn đến mất thăng bằng nghiêm trọng, ngã hoặc bị thương tổn.

☛ Tham khảo: Đau đầu, chóng mặt do thiếu chất gì?

Nguyên nhân gây chóng mặt ngoại biên

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng chóng mặt ngoại biên, dưới đây là một vài nguyên nhân chủ yếu:

1. Rối loạn tiền đình ngoại biên

Tiền đình là một hệ thống các cơ quan giúp cân bằng và duy trì vị trí của cơ thể, bao gồm tai trong, mắt và các cơ khác. Khi có sự xáo trộn trong hệ thống tiền đình này, ví dụ như do bị viêm tai giữa, nhiễm trùng hoặc bị chấn thương đầu, sẽ dẫn đến chóng mặt ngoại biên. Các triệu chứng khác của rối loạn tiền đình ngoại biên có thể bao gồm chóng mặt khi quay đầu hoặc chóng mặt khi thay đổi vị trí của đầu.

☛ Tìm hiểu: Tổng quan về bệnh rối loạn tiền đình

2. Chóng mặt theo tư thế kịch phát lành tính

Chóng mặt ngoại biên thường có thể gây ra bởi chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (Benign Paroxysmal Positional Vertigo – BPPV). Khi các tín hiệu từ tai lẫn vào não không cùng khớp nhau với các tín hiệu từ mắt và các cơ vận động khác, dẫn đến cảm giác lạc lõng, mất thăng bằng và chóng mặt. Bạn sẽ cảm thấy cơ thể hay mọi thứ xung quay quay vòng vòng khi thay đổi vị trí của đầu đột ngột, ví dụ như ngẩng đầu lên xuống, bất ngờ nằm xuống hoặc ngồi dậy.

3. Sau khi bị chấn thương đầu mặt

Chấn thương đầu mặt có thể làm mất cân bằng trong hệ thống cảm giác vị trí của tai, gây ra chóng mặt ngoại biên. Ngoài ra, chấn thương đầu mặt cũng có thể làm tổn thương các cơ, dây chằng và mô mềm khác trong vùng đầu mặt, gây ra các triệu chứng khác như đau đầu, buồn nôn, và khó chịu. Nếu bạn bị chấn thương đầu mặt và gặp phải các triệu chứng chóng mặt, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để được khám và chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây chóng mặt.

4. Do dây tiền đình bị nhiễm độc

Dây tiền đình có thể bị ảnh hưởng bởi các tác nhân độc hại như thuốc, rượu, ma túy, thuốc lá… khiến cho chức năng của dây tiền đình bị giảm sút hoặc bị mất đi. Khi đó, người bệnh có thể gặp phải tình trạng chóng mặt ngoại biên. Ngoài ra, các bệnh lý khác như thiếu máu não, rối loạn tâm thần, bệnh Parkinson, thiếu vitamin B12 cũng có thể gây ra chóng mặt ngoại biên. Tuy nhiên, để chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây ra chóng mặt, cần phải được khám và điều trị bởi bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng hoặc chuyên khoa thần kinh.

5. Thiếu máu não cục bộ

Khi một phần của não không nhận được đủ lượng máu oxy do các mạch máu bị tắc nghẽn hoặc co thắt, các tế bào não có thể bị tổn thương và gây ra chóng mặt, chóng mặt ngoại biên hoặc hoa mắt. Ngoài chóng mặt, các triệu chứng khác có thể bao gồm đau đầu, khó khăn trong việc nói chuyện, tê bì hoặc khó khăn trong việc di chuyển. Thiếu máu não cục bộ là một tình trạng khẩn cấp và cần được chẩn đoán và điều trị ngay lập tức.

☛ Tìm hiểu: Chi tiết về bệnh thiếu máu não

6. Tổn thương cột sống cổ

Chấn thương hoặc thoái hóa đĩa đệm cột sống cổ có thể gây ra sự sai lệch trong vị trí và hoạt động của cơ thể, từ đó gây ra chóng mặt ngoại biên. Khi có tổn thương cột sống cổ, đường dẫn tín hiệu từ tai đến não có thể bị gián đoạn hoặc bị ảnh hưởng, gây ra chóng mặt ngoại biên. Ngoài ra, cột sống cổ cũng có vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng của cơ thể, khi bị tổn thương có thể làm giảm khả năng cân bằng và gây ra chóng mặt.

7. Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc có thể gây ra chóng mặt ngoại biên bao gồm:

• Thuốc chống co giật: như phenytoin, carbamazepine.
• Thuốc chống trầm cảm: như fluoxetine, sertraline.
• Thuốc giảm đau: như oxycodone, hydrocodone.
• Thuốc kháng histamine: như cimetidine, ranitidine.
• Thuốc chống say tàu xe: như meclizine, dimenhydrinate.
• Thuốc chống loạn nhịp tim: như amiodarone.
• Thuốc giảm động kinh: như gabapentin.
• Thuốc giảm áp lực mắt: như latanoprost.

Ngoài ra, chóng mặt ngoại biên còn có thể gây ra bởi một số tác nhân khác, như:

• Nhiễm trùng tai: gồm viêm tai giữa, viêm tai giác mạc, viêm xoang và viêm tai ngoài.
• Rối loạn cơ bắp: như bệnh Parkinson và đột quỵ.
• Rối loạn loét dạ dày-tá tràng: có thể gây ra chóng mặt do mất cân bằng điện giải.
• Các bệnh lý khác như bệnh của Addison, bệnh tăng huyết áp và bệnh tuyến giáp.
• Chế độ ăn uống không đầy đủ hoặc thiếu nước.

Điều trị chóng mặt ngoại biên bằng cách nào?

Khi xác định được nguyên nhân cụ thể thì chóng mặt có thể được điều trị hiệu quả. Nếu nguyên nhân gây nên chóng mặt là do chóng mặt kịch phát lành tính (rối loạn tiền đình) thì tình trạng chóng mặt có thể sẽ bị tái đi tái lại nhiều lần. Để điều trị chóng mặt ngoại biên hiện có 4 phương pháp điều trị chính, đó là:

1. Sử dụng liệu pháp vật lý

Chóng mặt ngoại biên là tình trạng khi cảm giác chóng mặt hay hoa mắt xảy ra do sự mất cân bằng giữa hệ thần kinh vận động và cảm giác. Liệu pháp vật lý có thể được sử dụng để giúp điều trị chóng mặt ngoại biên, bao gồm:

• Thực hiện bài tập tập luyện đồng tâm: Tập luyện đồng tâm bao gồm việc xoay đầu và mắt theo một hướng nhất định. Điều này giúp cân bằng và tăng cường hệ thần kinh vận động.
• Điều trị xoa bóp: Xoa bóp có thể giúp giảm các triệu chứng của chóng mặt ngoại biên bằng cách kích thích hệ thống thần kinh và tuần hoàn máu.
• Điều trị điện xung: Điện xung có thể được sử dụng để điều trị chóng mặt ngoại biên bằng cách kích thích các dây thần kinh và giảm triệu chứng.
• Các phương pháp giảm căng thẳng: ví dụ như yoga, tai chi hoặc các phương pháp thở, có thể giúp giảm triệu chứng chóng mặt ngoại biên bằng cách giảm căng thẳng và tăng cường tư thế.

Trước khi bắt đầu bất kỳ liệu pháp nào, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để biết liệu liệu pháp đó có phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn hay không.

2. Sử dụng thuốc

Chóng mặt ngoại biên là tình trạng khi cảm giác chóng mặt hoặc hoa mắt xảy ra do sự mất cân bằng giữa hệ thần kinh vận động và cảm giác. Các loại thuốc điều trị chóng mặt ngoại biên có thể bao gồm:

• Thuốc kháng cholinergic: Thuốc kháng cholinergic làm giảm các triệu chứng chóng mặt ngoại biên bằng cách làm giảm khối lượng dịch nội tiết có liên quan đến triệu chứng. Ví dụ như thuốc scopolamine.
• Thuốc kháng histamin: Thuốc kháng histamin giúp làm giảm các triệu chứng của chóng mặt bằng cách ức chế hoạt động của histamin trong hệ thống cảm giác của cơ thể. Ví dụ như thuốc cinnarizine.
• Thuốc kháng tác dụng của beta-adrenergic: Thuốc này giúp làm giảm các triệu chứng của chóng mặt bằng cách giảm tác dụng của hormone tăng huyết áp có tên là norepinephrine trên các receptor beta-adrenergic trong hệ thống thần kinh vận động. Ví dụ như thuốc propranolol.
• Thuốc kháng kênh canxi: Thuốc này giúp làm giảm các triệu chứng của chóng mặt bằng cách làm giảm lưu lượng canxi vào các tế bào của hệ thống thần kinh vận động. Ví dụ như thuốc flunarizine.
• Thuốc giãn mạch: Thuốc giãn mạch giúp tăng cường lưu thông máu trong não và giảm các triệu chứng của chóng mặt bằng cách giãn nở các mạch máu. Ví dụ như thuốc betahistine.

Lưu ý rằng mỗi loại thuốc có những tác dụng phụ và tương tác khác nhau với các loại thuốc khác, vì vậy bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để biết loại thuốc phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe của bạn.

3. Phẫu thuật

Phương pháp phẫu thuật để điều trị chóng mặt ngoại biên được sử dụng khi các phương pháp điều trị bằng thuốc không hiệu quả hoặc không đạt được kết quả như mong muốn.

Một trong những phương pháp phẫu thuật được sử dụng phổ biến nhất để điều trị chóng mặt ngoại biên là phẫu thuật sửa lại độ nghiêng của đầu gối của động mạch cổ. Thủ thuật này có thể được thực hiện dưới tình trạng tê tĩnh mạch hoặc phẫu thuật thường. Kỹ thuật thường sử dụng cho thủ thuật này là phương pháp Anderson-Hynes, trong đó một đoạn động mạch được cắt bỏ, được sửa lại và sau đó được ghép lại.

Tuy nhiên, phương pháp phẫu thuật có thể có những rủi ro và tác dụng phụ, bao gồm nhiễm trùng, xuất huyết, và mất khả năng kiểm soát cơ thể. Trước khi quyết định phẫu thuật, bệnh nhân nên thảo luận kỹ với bác sĩ để hiểu rõ về những rủi ro và lợi ích của phương pháp này.

4. Sử dụng liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý, như thảo luận với nhà tâm lý học hoặc trị liệu hành vi, có thể được sử dụng để giúp bệnh nhân điều trị chóng mặt ngoại biên. Những người bị chóng mặt ngoại biên thường có cảm giác bất an và lo lắng, đặc biệt khi chứng tỏ ra và ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày. Vì vậy, liệu pháp tâm lý có thể giúp giảm thiểu cảm giác lo lắng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Các phương pháp tâm lý thông thường được sử dụng để điều trị chóng mặt ngoại biên bao gồm:

• Kỹ năng giảm căng thẳng: Bệnh nhân được hướng dẫn các kỹ năng giảm căng thẳng như thở đều và sâu, tập trung vào những điều tích cực và thư giãn cơ thể.
• Trị liệu hành vi: Liệu pháp trị liệu hành vi có thể giúp bệnh nhân tập trung vào những hành vi và tư duy tích cực, giảm bớt sự lo lắng và đạt được tinh thần cân bằng.
• Tập trung vào tâm lý: Thảo luận với nhà tâm lý học có thể giúp bệnh nhân định hướng lại tư duy và giải quyết những mối quan tâm tâm lý.

Liệu pháp tâm lý có thể là một phương pháp hiệu quả trong việc giúp bệnh nhân giảm thiểu cảm giác lo lắng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, nó không phải là phương pháp điều trị chính cho chóng mặt ngoại biên và nên được sử dụng kết hợp với các liệu pháp khác để đạt được kết quả tốt nhất.

Xem thêm:

• 5 Triệu chứng hay quên ở người trẻ hiếm ai để ý